Dit artikel verscheen op www.ssba-salon.nl.
In tijden van crisis wordt haast overal op gekort. Één van de eerste plekken waar grote offers gebracht moesten worden, was (en is) in de kunstsector. Woedende protesten en demonstraties – en zelfs een ‘Mars der Beschaving’ – probeerden toenmalig staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Halbe Zijlstra te laten afzien van zijn bezuinigingsplannen. Een jaar later brengen Teun Castelein en Henriette Waal een heel ander tegengeluid. Gedreven door idealisme, creativiteit en ondernemerschap proberen de initiatiefnemers aan te sturen op een nieuwe economische orde: een van eerlijke producten en zelfvoorziening. Hieruit ontstond Halbe, een biermerk voor en door de kunsten.
Team Halbe
Als ik op Magneet de Halbemobiel heb gevonden, is Teun nergens te bekennen. Na een omzwerving op het terrein vind ik hem bij een vintage kledingstand; hij was even een trui aan het kopen. Hij lijkt compleet in de Magneet-sfeer te passen: relaxed, een beetje hippie-achtig met zijn nieuwe ‘love and peace’-trui, maar wel met een scherpe blik die spreekt van bevlieging en ideeën.
Teun is afgestudeerd aan het Sandberg Instituut en actief als conceptueel kunstenaar/. Zijn projecten omvatten veelal het opzetten van kleine, tijdelijke bedrijfjes. Zo heeft hij wel eens burka’s verkocht met cliché t-shirtteksten als “My Boyfriend Went To Afghanistan, And All I Got Was This Lousy Burqa” en “Hardrock Café Dubai”, maar ook stukjes Noordpoolijs. “Ik had toen een kleine souvenirshop bij het Museumplein. Mensen konden een stukje Noordpoolijs kopen, onder het motto ‘op = op’. Daarna ga ik weer verder met een volgend project.” (zie ook: Teun’s portfolio) Hij houdt zich bezig met creatief ondernemerschap: altijd op zoek naar vooruitgang en ontwikkeling in en van het huidige economische klimaat. “De markt is mijn speeltuin,” verklaart hij, maar er moet wel altijd een artistiek en kritisch statement zitten achter het product dat wordt verkocht.
De nuchtere Henriette ontmoet ik vluchtig op het dak van Nemo, waar zij met De Buitenbrouwerij op het Transnatural Festival staat. Geconcentreerd op het brouwen waar ze ondertussen mee bezig is, vertelt ze aan geïnteresseerden en bekenden wat ze precies aan het doen is. Henriette is afgestudeerd aan de Designacademie in Eindhoven, en geeft daar nu ook les. Daarnaast houdt ze zich vooral bezig met projecten in de openbare ruimte, zoals dus de Buitenbrouwerij. Al dat gebrouw betekent niet per se dat ze helemaal idolaat is van bier. Ze is “gewoon een ontwerper die iets met bier doet”.
Net als Teun richt ze zich graag op de meest uiteenlopende projecten en projectgebieden in plaats van zich tot één werkvlak te beperken. Zo is ze betrokken bij een project dat voormalige landbouwgrond in de Noord-Hollandse polder moet omtoveren in een recreatiegebied. Dat blijkt niet eenvoudig, maar ze vertelt dat het effectief is dat ze zelf uit de streek komt en daar veel mensen kent. Dit is dan weer een project dat geografisch van aard is, en heel anders dan de Buitenbrouwerij.
Zowel Teun als Henriette liep al langer rond met het idee voor ‘een biermerk voor de kunsten’. Via via vonden ze elkaar, en al snel was Halbe Bier een feit. Teun is de marketingman achter het merk, Henriette richt zich op het product zelf en verder komt alles rondom Halbe tot stand uit hun samenwerking. Onlangs heeft stagiair Jeroen Spetter zich bij het team gevoegd. Hij studeert Algemene Cultuurwetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam en had wel oren naar een stage bij Halbe. “Ik vond gelijk dat er potentie in het bedrijf zat, en ik denk dat het idealisme goed bij me past’, vertelt hij. “Ik kwam bovendien echt veel gemakkelijker binnen dan ik had verwacht! Ik had het bedrijf een stuk groter ingeschat, maar het is juist heel kleinschalig en dat vind ik wel prettig.”
Hoewel de naam constant – en niet geheel onterecht – verbonden wordt met voormalig staatssecretaris Halbe Zijlstra, is deze een afgeleide van het Duitse begrip “eine Halbe”, waarmee je bij de oosterburen een halve liter van het beste bier bestelt. De Halbe wordt dan ook verkocht in zwarte beugelflessen van een online pharmacy halve liter, of in halve liters van de tap. Het bier is gebrouwen met ingrediënten uit Amsterdam en omgeving en is vrij zwaar, met een zoete tint en een bittere nasmaak. Dat zoetje komt door de toevoeging van honing van stadsimkers uit Amsterdam. Een lokaal biertje dus!
De Buitenbrouwerij
Deze lokale werkwijze is typerend voor de Buitenbrouwerij. Waar deze mobiele brouwerij ook neerstrijkt, de ingrediënten worden uit de omgeving gehaald en daarvan wordt een uniek bier gebrouwen. Zo stond de Buitenbrouwerij op de opening van het Transnatural Festival in het Nemo, waar Henriette een medicinaal bier probeerde te brouwen om klachten bij jicht en reuma te verlichten. “Een vriend van mij heeft behoorlijk last van jicht, en hij vertelde dat hij baat had gehad bij de minder zure, lichtere bieren die in Oost-Europa verkocht worden. Ik dacht: dat wil ik ook wel eens proberen te brouwen,” vertelt ze aan een groepje geïnteresseerden.
Het bier bevat paardenbloem uit de omgeving, wat gunstig een effect zou hebben op jicht en reuma. Verder wordt er alcaloide aan het bier toegevoegd, wat de zuurgraad van het brouwsel terugbrengt naar basisch. Normaal gesproken heeft bier een vrij hoge zuurgraad, wat de verzuurde spieren bij jicht alleen maar verder irriteert. Henriette onderzoekt of mensen met deze klachten baat bij dit ‘basische bier’ zullen hebben, met haar goede vriend als controlegroep. (Lees hier en hier meer over het brouwproces)
Ook Halbe zelf is mobiel en heeft een kek wagentje waarmee mensen overal van Halbes kunnen worden voorzien: de Halbemobiel, ontworpen en gecreëerd door het Ro Theater met adviezen van Marc Bijl. De Halbemobiel rijdt rond op festivals en is uitgerust met een biertap op het dak van de bolide, en is verder een flitsende verschijning ter promotie van het merk.
Idealisme en maatschappijkritiek
Het Glasmuseum in Leerdam heeft een aantal glazen speciaal voor Halbe geproduceerd. Deze glazen zijn uitsluitend te koop bij de giftshop van het museum zelf, als een heuse limited edition. “Het produceren van glazen is onwijs duur,” vertelt Teun, “en zeker glazen volgens ontwerp van Dadara”. Er wordt wel gewerkt aan een goedkoper te vervaardigen Halbe-glas, maar het blijft lastig als beginnend bedrijf grote investeringen te doen. Zaak is om omzet te gaan genereren, zodat we dingen kunnen gaan realiseren.
Het idealisme van Teun is vooralsnog geen scheurtjes gaan vertonen. “Ik ben ervan overtuigd dat er een nieuwe economie gaat ontstaan waarbij mensen nog meer nadenken over waar ze hun geld aan uitgeven, en meer zelfvoorzienend gaan opereren en dat er op die manier een beweging tegen het huidige kapitalistische marktsysteem zal komen. Daarbij zie ik dat diverse ambachten terugkeren omdat de vraag daarnaar is”. Ook Henriette is van mening dat de economie moet en zal veranderen: “Mensen moeten eens uit die slachtofferhouding kruipen en hun eigen creativiteit inzetten om een eigen weg te maken. Met de huidige passiviteit kom je nergens.” Als mensen eens kritischer zouden worden op wat er nu wordt aangeboden, krijgen ze meer behoefte aan echte en eerlijke producten, volgens Teun.
“Ik word zo ongelukkig van alle domme producten, de maatschappij wordt gewoon geïnfantiliseerd. In die reclameblokken krijg je een bak braaksel over je heen, alle connecties met schoonheid zijn verloren gegaan. De kunst wordt kapotgemaakt door louter economische drijfveren. Dan moeten we als kunstenaars de economie maar overnemen!”
Met Halbe wil hij zo’n eerlijk, artistiek product realiseren. “Niet alleen moet de inhoud en visie van het merk voorop staan, ook moet het merk maatschappijkritisch zijn. Wanneer het kunstklimaat op de helling staat, kun je als kunstenaar protesteren, maar je kunt ook kijken waar het door komt. De maatschappij is veranderd, in het dagelijks bestaan wordt nauwelijks meer enige diepgang gevraagd of zelfs geboden. De rol van de kunsten is gemarginaliseerd en we bevinden ons als kunstenaars in een niche van de samenleving. Dat is het eerste wat zal moeten veranderen. Halbe maakt bier, een heel begrijpelijk product en daarmee sta je midden in de maatschappij. Van daaruit kun je mensen bereiken en doe je mee. Niet alleen geloven we in Halbe als inkomstenbron voor onszelf en collega-kunstenaars, ook is de Halbe vooral een middel tot communicatie om onze visie op een artistiekere en duurzamere samenleving over te brengen. Allebei even belangrijk voor de kunst.
“Halbe is een bewuste keuze, een bier met betekenis, en dat is blijvend. Bovendien bewijst Halbe dat bier een kunstwerk kan zijn, simpelweg door de benadering van het merk zoals wij die hebben. Er is sprake van een visie die verder gaat dan simpelweg ‘drinken’. Het merk kan zo een artistiek communicatiemiddel zijn en ideeën overbrengen.”
Ambachtelijk bier
Het ambacht is belangrijk bij een artistiek communicatiemiddel, omdat dat een kwaliteitsproduct voortbrengt. Teun legt uit dat de meeste speciaalbieren wel ambachtelijk zijn, maar dat het pils wat cafés schenken absoluut niet. Het bovengistingsproces van speciaalbieren vergt meer vakmanschap in smaaktoevoeging en –samenstelling dan het ondergistingsproces van pils. Het brouwproces van Halbebier neemt zo’n acht weken in beslag en elke fles heeft een unieke smaak. Het ene biertje is het andere niet; en dat maakt Halbe juist zo speciaal. Wel wordt momenteel de ‘HalbeHalbe’ ontwikkeld: een lichter biertje met een constantere smaak, die zal worden verkocht in units van 0.25cl. Een ander nieuw Halbebiertje werd geschonken op het Witte de Withfestival in Rotterdam. Een witbiertje speciaal voor het festival gebrouwen, waarvan de winst direct naar het festival zelf gaat. Zo weet de Halbe With-drinker direct welk project hij steunt.
Halbes stiefbroertje
Op een goede dag kwam er een belletje van het Witte Huis: er was vernomen dat Halbe een lekker stevig biertje brouwde, en men had wel oren naar het recept. Wie is Halbe dan om daar moeilijk over te doen? Zo ontstond er een Amerikaans stiefbroertje van Halbe, dat wordt gebrouwen met honing van de huisimker van het Witte Huis. Barack Obama trekt dus misschien wel regelmatig een flesje Honey Ale open, wat de naam van het bierbroertje is geworden. Een wat bitterdere variant, volgens Teun, want daar houden de Amerikanen wel van. Gaat Halbe globaal? Voorlopig nog even niet, maar het is toch best een eer om je bier, dan wel met een omweg en helaas niet zélf gebrouwen, bij een van de machtigste personen op aarde terecht te zien komen.
Het zou ontzettend mooi zijn als de culturele sector onafhankelijk wordt van subsidies en andere financiers, dat projecten kunnen worden opgezet met het geld dat wordt verdiend door onder andere het eigen biermerk. Zo ver zijn we echter nog niet. Voor de creatieve ondernemers is het zaak om ook voorbij te gaan aan het artistieke statement, en een interessant bedrijf op de markt te zetten. De zaak moet omzet gaan genereren en daarbij moet gefocust worden op de langere termijn. Alleen zo kan het ideaal van een zelfvoorzienend kunstbiertje worden volbracht.
Dorst gekregen?
Op dit moment wordt Halbe uitsluitend in Amsterdam geschonken, met uitzondering van De Regentes in Den Haag. Je kunt een Halbe drinken bij de Balie, café de Kring, de Brakke Grond, Pakhuis de Zwijger, café Struik en Vlla.
Verder kun je Halbe liken op Facebook, volgen op Twitter en een kijkje nemen op de website.
Lisanne Buijze 